วันมาฆบูชา หรือวันจาตุรงคสันนิบาต (วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3) เป็นวันที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์ แก่พระสงฆ์เป็นครั้งแรก เหตุที่เรียกว่าเป็นวันจาตุรงคสันนิบาต (จาตุร แปลว่า 4 องค์ แปลว่า ส่วน และสันนิบาต แปลว่า ประชุม) เพราะในวันนั้นมีเหตุอัศจรรย์เกิดขึ้น 4 ประการ คือ
- วันเพ็ญ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3
- พระสงฆ์ 1,250 รูป มาประชุมพร้อมกันโดยมิได้นัดหมาย ณ วัดเวฬุวัน เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ เพื่อสักการะพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
- พระสงฆ์มาประชุมพร้อมกันล้วนเป็นพระอรหันต์ ผู้ได้อภิญญา 6
- เอหิภิกขุอุปสัมปทา คือ พระสงฆ์ทั้งหมดได้รับการอุปสมบทจากพระพุทธเจ้า
หลักธรรมคำสอนที่ควรนำมาปฏิบัติ คือ โอวาทปาติโมกข์ ซึ่งเป็นหลักคำสอนเพื่อนำไปสู่ทางหลุดพ้น โดยมีหลักดังนี้
- อุดมการณ์ 4 ได้แก่
1.1. ขันติ (ความอดทนอดกลั้น) ทั้งกาย วาจา ใจ
1.2. นิพพานเป็นเป้าหมายสูงสุดของออกบวช เพื่อการหลุดพ้นจากสังสารวัฏ
1.3. ไม่เบียดเบียนผู้อื่นให้ทุกข์กาย ทุกข์ใจ
1.4. พึงมีจิตใจที่สงบ ละจากอกุศลทั้งปวง ได้แก่ ความโลภ ความโกรธ และความหลง เป็นต้น
- หลักการ 3 ได้แก่ ศีล สมาธิ และปัญญา คือ
2.1. ไม่ทำบาปทั้งปวง
2.2. การทำกุศลให้ถึงพร้อม
2.3. การทำจิตใจให้บริสุทธิ์
- วิธีการ 6 ได้แก่
3.1. การไม่กล่าวร้าย (เผยแผ่ศาสนาด้วยการไม่กล่าวร้ายโจมตีดูถูกความเชื่อผู้อื่น)
3.2. การไม่ทำร้าย (เผยแผ่ศาสนาด้วยการไม่ใช้กำลังบังคับข่มขู่ด้วยวิธีการต่างๆ)
3.3. ความสำรวมในพระปาฏิโมกข์ (รักษาความประพฤติให้น่าเลื่อมใส)
3.4. ความเป็นผู้รู้จักประมาณในอาหาร (เสพปัจจัยสี่อย่างรู้ประมาณพอเพียง)
3.5. ที่นั่งนอนอันสงัด (สันโดษไม่คลุกคลีด้วยหมู่คณะ)
3.6. ความเพียรในอธิจิต (พัฒนาจิตใจเสมอมิใช่ว่าเอาแต่สอนแต่ตนเองไม่กระทำตามที่สอน)
กิจกรรมที่พุทธศาสนิกชนควรปฏิบัติในวันมาฆบูชา
ตอนเช้า ทำบุญตักบาตร ไปวัดเพื่อฟังพระธรรมเทศนา และจัดสำรับคาวหวานเพื่อถวายภัตตาหารเพล
ตอนบ่าย ฟังพระธรรมเทศนา เจริญสามาธิภาวนา
ตอนค่ำ นำดอกไม้ ธูปเทียน ไปเวียนเทียนรอบพระอุโบสถ 3 รอบ โดยขณะเดินพึงทำจิตใจให้สงบให้ระลึกถึงพระพุทธคุณด้วยการสวดบทอิติปิโส (รอบที่ 1) ระลึกถึงพระธรรมคุณด้วยการสวดสวากขาโต (รอบที่ 2) ระลึกถึงพระสังฆคุณด้วยการสวดสุปฏิปันโน (รอบที่ 3) จากนั้นนำธูปเทียนดอกไม้ไปบูชาตามปูชนียสถานเป็นอันเสร็จพิธี